Czym jest biopsja prostaty?

Biopsja gruczołu krokowego (biopsia prostatae) to procedura diagnostyczna o kluczowym znaczeniu w urologii onkologicznej. Podczas zabiegu, specjalista urolog wykonuje serię celowanych pobrań tkanki gruczołu krokowego (glandula prostatica) celem histopatologicznej weryfikacji obecności komórek nowotworowych.

Wskazaniem do wykonania biopsji jest najczęściej podwyższone stężenie antygenu swoistego dla prostaty (PSA – Prostate Specific Antigen) w surowicy krwi lub nieprawidłowości stwierdzone podczas badania per rectum, takie jak asymetria lub obecność guzków w strukturze gruczołu.

Procedura zazwyczaj wykonywana jest w znieczuleniu miejscowym, pod kontrolą ultrasonografii przezodbytniczej (TRUS – TransRectal UltraSonography). Lekarz urolog wykorzystując igłę biopsyjną typu tru-cut, pobiera zwykle od 10 do 12 wycinków z różnych obszarów prostaty, ze szczególnym uwzględnieniem strefy obwodowej (zona peripheralis), gdzie najczęściej lokalizują się ogniska nowotworowe.

Uzyskany materiał tkankowy (specimen) jest następnie poddawany badaniu histopatologicznemu. Patomorfolog ocenia obecność komórek nowotworowych, a w przypadku ich wykrycia, określa stopień złośliwości nowotworu według skali Gleasona (Gleason score).

Biopsja prostaty może wiązać się z pewnymi powikłaniami, takimi jak krwawienie z odbytnicy (haemorrhagia rectalis), krwiomocz (haematuria) czy infekcja dróg moczowych (infectio tractus urinarii). Dlatego standardem jest profilaktyczne podawanie antybiotyków przed zabiegiem.

Badanie to stanowi złoty standard w diagnostyce raka gruczołu krokowego (carcinoma prostatae), umożliwiając postawienie precyzyjnej diagnozy i zaplanowanie optymalnego schematu terapeutycznego, co ma kluczowe znaczenie dla rokowania pacjenta.

Wskazania do wykonania biopsji prostaty

Lekarz może zalecić biopsję prostaty w następujących przypadkach:

Podwyższony poziom PSA (antygenu swoistego dla prostaty) we krwi

  1. Wartość bezwzględna PSA: Standardowo, poziom PSA powyżej 4 ng/ml jest uznawany za podwyższony i może sugerować potrzebę wykonania biopsji. Jednak interpretacja wyniku powinna uwzględniać wiek pacjenta:
  • Dla mężczyzn w wieku 50-59 lat: poziom PSA > 3 ng/ml
  • Dla mężczyzn w wieku 60-69 lat: poziom PSA > 4 ng/ml
  • Dla mężczyzn powyżej 70 lat: poziom PSA > 5 ng/ml
  1. Dynamika wzrostu PSA: Szybki wzrost poziomu PSA w czasie (velocity PSA) > 0,75 ng/ml/rok lub podwojenie wartości PSA w ciągu roku.
  1. Stosunek wolnego do całkowitego PSA (f/t PSA): Wartość poniżej 15-20% może wskazywać na zwiększone ryzyko raka prostaty.

Nieprawidłowości wykryte podczas badania per rectum (przez odbytnicę)

  • Asymetria gruczołu krokowego: Wyczuwalne różnice w wielkości lub konsystencji płatów prostaty.
  • Obecność guzków lub stwardnień: Wyczuwalne zmiany ogniskowe w strukturze gruczołu.
  • Zatarcie granicy gruczołu: Brak wyraźnego odgraniczenia prostaty od otaczających tkanek.
  • Bolesność podczas badania: Nietypowa wrażliwość prostaty na dotyk.

Zmiany w obrazie prostaty widoczne w badaniu USG lub rezonansie magnetycznym

USG przezodbytnicze (TRUS):

  • Obecność hypoechogenicznych obszarów w strefie obwodowej prostaty.
  • Zaburzenia symetrii i struktury gruczołu.
  • Nieprawidłowy przepływ krwi w badaniu doplerowskim.

Rezonans magnetyczny (mpMRI):

  • Obecność zmian ogniskowych o cechach PI-RADS 3 lub wyższych.
  • Niejednorodna struktura prostaty z obszarami restrykcji dyfuzji.
  • Nieprawidłowe wzmocnienie kontrastowe.

Kontrola po wcześniejszym leczeniu raka prostaty

  • Po radykalnej prostatektomii: Wzrost poziomu PSA > 0,2 ng/ml w dwóch kolejnych pomiarach.
  • Po radioterapii: Wzrost poziomu PSA o ≥ 2 ng/ml powyżej najniższej osiągniętej wartości (nadir).
  • W trakcie aktywnego nadzoru: Zgodnie z protokołem, zwykle co 12-18 miesięcy lub wcześniej w przypadku wzrostu PSA lub zmian w badaniu per rectum.

Należy podkreślić, że decyzja o wykonaniu biopsji prostaty powinna być zawsze podejmowana indywidualnie, z uwzględnieniem całościowego obrazu klinicznego, preferencji pacjenta oraz potencjalnych korzyści i ryzyka związanego z procedurą.

Rodzaje biopsji prostaty

Biopsja prostaty jest kluczowym badaniem diagnostycznym w urologii, szczególnie w kontekście diagnostyki raka gruczołu krokowego. Istnieje kilka metod przeprowadzania tego zabiegu, każda z własnymi zaletami i wskazaniami. Oto szczegółowy przegląd głównych rodzajów biopsji prostaty:

  1. Biopsja przezodbytnicza (transrektalna) – najczęściej stosowana metoda biopsji prostaty. Igła biopsyjna wprowadzana jest przez odbytnicę pod kontrolą ultrasonografii przezodbytniczej (TRUS). Procedura wykonywana jest w znieczuleniu zazwyczaj miejscowym, czasem z lekką sedacją.
  2. Biopsja przezkroczowa (transperinealna) – metoda rzadziej stosowana, ale zyskuje na popularności ze względu na mniejsze ryzyko infekcji. Igła wprowadzana jest przez skórę krocza (obszar między moszną a odbytem). Często wymaga znieczulenia ogólnego lub silnego znieczulenia miejscowego.
  3. Biopsja fuzyjna prostaty – zaawansowana technika, która łączy obrazowanie rezonansu magnetycznego (MRI) z ultrasonografią w czasie rzeczywistym. Obrazy MRI są „nakładane” na obraz USG w czasie rzeczywistym, co pozwala na precyzyjne celowanie w podejrzane obszary. Wysoka precyzja, zwiększona wykrywalność istotnych klinicznie nowotworów, zmniejszenie liczby niepotrzebnych biopsji. Biopsja fuzyjna może być wykonywana zarówno metodą przezodbytniczą, jak i przezkroczową. Nie jest to oddzielny „rodzaj” biopsji, ale raczej zaawansowana technika obrazowania stosowana w połączeniu z jedną z głównych metod dostępu.
  4. Biopsja saturacyjna – rozszerzona forma biopsji, w której pobiera się znacznie więcej próbek niż w standardowej procedurze. Pobieranie od 20 do nawet 50 wycinków z różnych obszarów prostaty. Zwiększona dokładność wykrywania raka, szczególnie u pacjentów z wcześniejszymi negatywnymi biopsjami, ale utrzymującym się podejrzeniem nowotworu
  5. Biopsja celowana (targeted biopsy) – metoda, w której próbki są pobierane z konkretnych, podejrzanych obszarów prostaty, zidentyfikowanych wcześniej w badaniach obrazowych. Precyzyjne pobieranie próbek z obszarów wykazujących nieprawidłowości w MRI lub innych badaniach obrazowych. Zwiększona dokładność, mniejsza liczba pobieranych próbek, lecz wymaga wcześniejszego dokładnego obrazowania prostaty.

Wybór odpowiedniej metody biopsji zależy od wielu czynników, w tym od stanu klinicznego pacjenta, czy lekarza urologa. Coraz częściej stosuje się podejście multiparametryczne, łączące różne techniki w celu uzyskania jak najdokładniejszej diagnozy.

Przygotowanie do biopsji prostaty

Odpowiednie przygotowanie do biopsji prostaty jest kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa pacjenta i uzyskania wiarygodnych wyników badania. Poniżej znajdują się wskazówki, które pacjent powinien podjąć przed zabiegiem:

Informowanie lekarza o przyjmowanych lekach

Pacjent ma obowiązek poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach oraz suplementach diety. Szczególną uwagę należy zwrócić na leki przeciwzakrzepowe, takie jak warfaryna, heparyna, klopidogrel czy kwas acetylosalicylowy. Lekarz może zalecić czasowe odstawienie lub modyfikację dawkowania leków przed zabiegiem, aby zmniejszyć ryzyko krwawienia. W niektórych przypadkach konieczna może być konsultacja z lekarzem prowadzącym leczenie przeciwzakrzepowe w celu ustalenia bezpiecznego schematu postępowania.

Przestrzeganie zaleceń dotyczących diety i przyjmowania płynów

Lekarz może zalecić specjalną dietę w dniach poprzedzających biopsję. Zazwyczaj obejmuje unikanie pokarmów i napojów, które mogą zwiększać ryzyko krwawienia, takich jak alkohol czy produkty zawierające duże ilości witaminy K. W dniu poprzedzającym zabieg pacjent może zostać poproszony o powstrzymanie się od spożywania posiłków stałych i picia dużych ilości płynów. W dniu biopsji pacjent powinien pozostać na czczo przed zabiegiem, zwykle od 6 do 8 godzin. Dokładne wytyczne dotyczące diety i nawodnienia zostaną przekazane przez personel medyczny i mogą się różnić w zależności od indywidualnych uwarunkowań pacjenta oraz praktyki danej placówki medycznej.

Przygotowanie jelita grubego

W przypadku biopsji przezodbytniczej kluczowe jest odpowiednie przygotowanie jelita grubego. Pacjent może otrzymać instrukcje dotyczące zastosowania lewatyw lub środków przeczyszczających w celu oczyszczenia jelita. Typowo zaleca się wykonanie jednej lub dwóch lewatyw w godzinach porannych w dniu zabiegu. Niektóre placówki mogą zalecać stosowanie diety płynnej w dniu poprzedzającym biopsję. Dokładne przestrzeganie tych instrukcji jest istotne dla zmniejszenia ryzyka infekcji i zapewnienia dobrej widoczności podczas badania ultrasonograficznego.

Antybiotykoterapia profilaktyczna

Przyjmowanie antybiotyków przed biopsją prostaty jest standardową procedurą mającą na celu zmniejszenie ryzyka infekcji. Lekarz urolog przepisze odpowiedni antybiotyk, który pacjent powinien zacząć przyjmować zgodnie z otrzymanymi zaleceniami, zwykle na dzień lub dwa przed zabiegiem. Antybiotykoterapia jest kontynuowana przez kilka dni po biopsji. Ważne jest, aby pacjent ściśle przestrzegał zaleconego schematu dawkowania i poinformował lekarza o wszelkich alergiach na antybiotyki.

Dodatkowe zalecenia

Pacjent powinien zaplanować transport do domu po zabiegu, ponieważ może odczuwać dyskomfort lub zawroty głowy. Zaleca się, aby w dniu biopsji pacjentowi towarzyszyła osoba, która będzie mogła go odwieźć do domu. Warto również przygotować się na ewentualną konieczność noszenia wkładek higienicznych przez kilka dni po zabiegu ze względu na możliwe krwawienie z odbytu lub obecność krwi w moczu.
Przestrzeganie wszystkich tych zaleceń przyczynia się do zwiększenia bezpieczeństwa procedury i komfortu pacjenta. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości lub pytań pacjent powinien skonsultować się z lekarzem prowadzącym lub personelem medycznym odpowiedzialnym za przeprowadzenie biopsji.

Biopsja prostaty – podsumowanie

Biopsja prostaty jest kluczowym badaniem diagnostycznym w wykrywaniu raka gruczołu krokowego. Procedura polega na pobraniu małych próbek tkanki prostaty, które następnie badane są pod kątem obecności komórek nowotworowych. Najczęstszymi wskazaniami do wykonania biopsji są podwyższony poziom PSA we krwi, nieprawidłowości wykryte podczas badania per rectum lub zmiany widoczne w badaniach obrazowych.

Istnieją różne metody przeprowadzania biopsji prostaty, w tym biopsja przezodbytnicza, przezkroczowa oraz zaawansowana technika biopsji fuzyjnej, łącząca obrazowanie MRI z ultrasonografią. Wybór metody zależy od indywidualnego przypadku pacjenta oraz doświadczenia lekarza. Niezależnie od wybranej techniki, właściwe przygotowanie do zabiegu jest kluczowe dla jego powodzenia i bezpieczeństwa pacjenta.

Przygotowanie do biopsji prostaty obejmuje poinformowanie lekarza o przyjmowanych lekach, przestrzeganie zaleceń dietetycznych, odpowiednie przygotowanie jelita grubego (w przypadku biopsji przezodbytniczej) oraz przyjmowanie przepisanych antybiotyków. Pacjent powinien również być świadomy możliwych powikłań po zabiegu, takich jak krwawienie czy dyskomfort, i postępować zgodnie z zaleceniami pooperacyjnymi. Biopsja prostaty, choć może budzić obawy, jest niezbędnym narzędziem w diagnostyce i leczeniu chorób prostaty, umożliwiającym wczesne wykrycie i skuteczne leczenie potencjalnie groźnych schorzeń.

Podziel się: